Mag de daad bij het woord worden gevoegd?

12 juni 2025

​

Vandaag vindt er in het Vlaams Parlement een hoorzitting plaats over het nieuwe meerjarenplan van Literatuur Vlaanderen. Uit dat plan blijkt dat er weinig tot geen ruimte voor literaire organisaties is om hun impact te vergroten. Daarmee dreigen
deze belangrijke schakels tussen makers en lezers op een cruciaal moment zonder impuls te vallen. Het Overleg Literaire Organisatoren (OLO) vraagt om een ambitieuzer beleid.

In haar beleidsnota die vorig jaar november werd voorgesteld, als referentiedocument voor de komende vijf jaar, legt Vlaams minister van Cultuur Caroline Gennez de lat hoog. En terecht. Ze stelt daarbij een cultuurbeleid voorop “dat de deuren maximaal opent, voor iedereen”. In een tijd waarin de maatschappelijke uitdagingen legio zijn, juichen we dit als letterenveld toe: onze naar
adem snakkende, bij momenten hyperventilerende samenleving is gebaat bij acties en contexten waarin vertraging, empathie en verbeelding hun helende werk kunnen doen. Afgaand op de cijfers knippert het ene alarmlicht nog feller dan het andere, met een digitale kloof die zich steeds verder uitdiept, het veelkoppige fenomeen van desinformatie en een flagrante daling in de leesvaardigheid bij onze jongeren. Bij diezelfde jonge generatie zien we bovendien een piek in het aantal depressies en burn-outs (DS 3 juni 2025). Redenen te over om in te zetten op een ontharding – niet alleen ruimtelijk maar ook mentaal.

Leesbevordering vormt daarbij een van de speerpunten, lezen we in diezelfde nota. Het is de logica zelve, net als het voornemen om het cultuurbeleid te koppelen aan inspanningen bij andere departementen, zoals Welzijn, Gelijke Kansen en Onderwijs. Alleen door een transversale benadering kunnen we het tij keren en de geletterdheid van onze jongeren opnieuw verhogen, met het oog op meer weerbaarheid. Het is een stevige ambitie die we, kortom, hartsgrondig delen, als literaire organisaties in
Vlaanderen. Maar in de vertaling naar een concreet stappenplan voor de komende jaren verbleken die nobele intenties al snel als het op middelen aankomt. De prioriteit genaamd leesbevordering komt vooral tot uiting door het voornemen om het zogenoemde Leesoffensief verder te zetten: het samenwerkingsverband tussen onder anderen VRT, Literatuur Vlaanderen, Iedereen Leest, de KANTL en de bibliotheken. Dit offensief kreeg tot dusver vooral projectmatige steun en werd het meest zichtbaar tijdens de jaarlijkse ‘Vlaanderenleestdag’, de niet zo geweldig klinkende titel waaronder een aantal leesbevorderende acties werd gebundeld en gepresenteerd.

Mag het iets meer zijn, vragen we ons als literaire organisatoren luidop af. In haar nieuwe meerjarenplan voor 2026-2030, een beleidsdocument dat vorige week werd verspreid, pleit Literatuur Vlaanderen voor een sector “op kruissnelheid”. Ook hier vinden we dezelfde urgente analyse wat de maatschappelijke uitdagingen betreft: er is een hoge nood aan investeringen om het kritisch denken, de (zelf)kennis en het welzijn te bevorderen, om kansen te bieden en inclusie aan te drijven. Maar veeleer dan een “groeiplan” hebben we daarvoor een “borging van impact” nodig, lezen we in het persbericht. Concreet komt dit neer op de vraag om de werkingsmiddelen te indexeren, wat de literaire organisaties betreft. Dat wil zeggen: voor de negen organisaties die vandaag structureel ondersteund worden, alsook voor Iedereen Leest en de Vlaamse auteursvereniging. Het is een voorstel dat we, in de uitdagende tijd waarover we het blijkbaar volmondig eens zijn, sector en overheid, alleen als het minimum minimorum kunnen omschrijven. De nood aan een indexering van de middelen – zoals die bij de organisaties onder het Kunstendecreet overigens wél wordt toegepast – is niet nieuw en ligt al jaren op tafel als werkpunt. Is dit het ambitieniveau waarmee we de komende periode willen aanvatten, om de geletterdheid in Vlaanderen weer wat op te krikken?

In de huidige situatie is de subsidieregeling van literaire projecten overbevraagd. Zo kan er binnen de projectregeling maar één op drie projecten gehonoreerd worden. Anders gezegd: 70% van de ideeën, om de liefde voor het lezen te bevorderen, blijven dode letter. Bij de meeste literaire organisaties staat het water bovendien aan de lippen en komt er in de komende periode geen euro bij om programma’s en trajecten op te zetten. Dat komt neer op een status quo die feitelijk al snel een achteruitgang betekent.

“Een gezond letterenveld schept ruimte voor groei,” lezen we in het persbericht van Literatuur Vlaanderen. We hopen dat onze minister van Cultuur dit kan onderschrijven, in woord en daad. Door voldoende ruimte te creëren zodat het letterenveld effectief kan blijven functioneren, initiatieven kan blijven ontplooien en nieuwe spelers hun intrede in het ecosysteem kunnen doen. Want talige inclusie bevorderen vereist een sterk en dynamisch letterenveld, een indexering van de lonen en bijkomende middelen voor organisaties en projecten. Het Overleg Literaire Organisatoren vraagt daarom om een passende investering – geen copy paste van de huidige budgetten. Zonder een substantiële inspanning om de huidige dynamiek van de literaire sector te verstevigen, dreigt er een uitholling van het Vlaamse letterenveld. En blijft het bij mooie woorden.

​

Ondertekend door:

​

Bart Vandekerkhove - Guido Gezellekring, voorzitter

An Leenders - Creatief Schrijven, directeur

Steven Heene - Behoud de Begeerte, artistiek coördinator

Sofie Vandamme - De Letterie, oprichter en coördinator

Stefan Boonen - KABAALfestival, auteur en organisator

Jens Pieters - DOP platform vzw, oprichter en organisator

Dirk Holemans - Ecopolis / Het Groene Boek, voorzitter

Philip Meersman - ivzw World Poetry Slam Organization aisbl, voorzitter

Tommy Vaerewijck - Boekhandel 't Oneindige Verhaal, zaakvoerder

Dirk Terryn - Het Lezerscollectief, oprichter en coördinator

Heleen Driesen - Stripgids, coördinator

Elizabeth Ideler Geerts - Grafixx, coördinator

Frederik Dezutter - Vermeylenfonds, directeur

Jan Ducheyne - De Sprekende Ezels, coördinator

Michaël Vandebril - Schrijfresidentie Huis van de Dichter, voorzitter

Amelie Aernoudts - De Studio, algemeen en artistiek coördinator

Lies Scheerlinck - Letters & Co, zaakvoerder

Annemie Morisse - Kunstenfestival Watou, coördinator

Yves Kibi Puati Nelen - Kibi's Academy, oprichter

Vincent Dewerie - Dichtatuur, stichtend lid

Dave Van Robays - Poëziecentrum, directeur

Marijke Rekkers - Villa Verbeelding, coördinator

Uschi Cop - Hyster-x - coördinator

Ingrid Tiggelovend - Studio Sesam, coördinator

Hendrik Tratsaert - Passa Porta, directeur

Pim Cornelussen - VONK & Zonen, coördinator

Saskia Boets - Luisterpuntbibliotheek vzw, directeur

Miksi Brouwer - SpeakEasy Brussel, coördinator

An Pauwels - FAAR, curator